Ευθύνη εργολάβου για ελαττώματα του έργου και ένσταση της ΑΚ 374
Αναστάσιος Βαλτούδης
Επίκ. Καθηγητής Αστικού Δικαίου Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Δικηγόρου
1. Παγίως η νομολογία των δικαστηρίων μας υποστηρίζει ότι ο εργολάβος που παραδίδει ή προσφέρει για παράδοση έργο με πραγματικό ελάττωμα ή χωρίς συνομολογημένες ιδιότητες ευθύνεται, αποκλειστικά, κατά τις ειδικές διατάξεις της σύμβασης έργου (ΑΚ 688 επ.). Δεν ευθύνεται κατά τις διατάξεις του γενικού ενοχικού. Και αυτό διότι, κατά τη νομολογία, αν ο εργολάβος παραδώσει ή προσφέρει για παράδοση ελαττωματικό έργο, δεν παραβιάζει τη σύμβαση. Απλώς υπέχει ευθύνη για ένα αποτέλεσμα, το πραγματικό ελάττωμα ή την έλλειψη της συνομολογημένης ιδιότητας στο έργο. Και αφού δεν υπάρχει παράβαση σύμβασης, οι διατάξεις του γενικού ενοχικού, που προϋποθέτουν παράβαση, αποκλείεται να εφαρμοστούν. Παράβαση σύμβασης θα υπήρχε, μόνον αν ο εργολάβος έδινε στον εργοδότη έργο ουσιωδώς διάφορο από το οφειλόμενο.
2. Ο πρακτικός αντίκτυπος της νομολογίας μας είναι ότι από την παράδοση ή την προσφορά για παράδοση του ελαττωματικού έργου, ο εργοδότης αποκτά μόνο τα ειδικά δικαιώματα των ΑΚ 688-690 (βλ. και ΑΚ 687 για τον χρόνο πριν από την εκτέλεση του έργου). Δεν αποκτά όμως, συμπληρωματικά, τα δικαιώματα ή τις ενστάσεις του γενικού ενοχικού. Πρωτίστως δεν αποκτά την ένσταση της ΑΚ 374. Έτσι, όταν ο εργολάβος προσφέρει για εκπλήρωση το ελαττωματικό έργο, ο εργοδότης δεν δικαιούται, προβάλλοντας την ένσταση της ΑΚ 374, να αρνηθεί την καταβολή αμοιβής. Αν το πράξει, θα γίνει υπερήμερος οφειλέτης για την αμοιβή.
3. Αντίθετη στα παραπάνω είναι η γνώμη της θεωρίας. Υποστηρίζει ότι ο εργολάβος που παραδίδει ελαττωματικό έργο παραβιάζει τη σύμβαση. Αυτό αποδεικνύουν οι ΑΚ 687 και 688 που δίνουν στον εργοδότη αξίωση διόρθωσης των ελλείψεων. Σε αυτή δε την παράβαση τίποτε δεν θεωρείται ότι εμποδίζει την εφαρμογή, συμπληρωματικά προς τις ΑΚ 688 επ., των διατάξεων του γενικού ενοχικού δικαίου, μεταξύ αυτών και της ΑΚ 374. Άρα ο εργοδότης, είτε πριν είτε μετά την παράδοση του έργου, μπορεί, με επίκληση της ΑΚ 374, να αρνηθεί την καταβολή αμοιβής στον εργολάβο. Αποκλείεται έτσι να γίνει υπερήμερος οφειλέτης για την αμοιβή.
4. Ορθότερη όμως είναι νομίζω μια ενδιάμεση γνώμη: Ο εργολάβος που παραδίδει ή προσφέρει για παράδοση ελαττωματικό έργο παραβιάζει μεν τη σύμβαση. Αυτή όμως η παράβαση ρυθμίζεται αποκλειστικά από τις ειδικές διατάξεις των ΑΚ 688 επ. Οι διατάξεις του γενικού ενοχικού για τη μη εκπλήρωση της σύμβασης, μεταξύ αυτών και η ΑΚ 374, παραμερίζονται ολοσχερώς από τις ΑΚ 688 επ. (εξαίρεση όταν ο εργοδότης επιλέξει την αξίωση διόρθωσης· εδώ δικαιούται, κατ' ανάλογη εφαρμογή της ΑΚ 374, να εξαρτήσει την αμοιβή του εργολάβου από την προηγούμενη διόρθωση των ελλείψεων). Η παραπάνω γνώμη στηρίζεται στις ακόλουθες σκέψεις:
5. Η γνώμη της νομολογίας, ότι η σύμβαση παραβιάζεται μόνο με την παράδοση έργου ουσιωδώς διάφορου από το οφειλόμενο και όχι με την παράδοση έργου ελαττωματικού, υποδηλώνει ότι ο εργολάβος υπόσχεται να εκτελέσει έργο μόνον ορισμένης ταυτότητας, όχι όμως και ορισμένης ποιότητας. Με άλλα λόγια, υποδηλώνει ότι ο εργολάβος, που καταρτίζει σύμβαση ανέγερσης οικοδομής με «αντιπαροχή», υπόσχεται ότι θα κατασκευάσει πολυκατοικία, αντί για γυμναστήριο ή εκκλησία (!), δεν υπόσχεται όμως, επιπλέον, ότι θα κατασκευάσει πολυκατοικία με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Είναι όμως γνωστό ότι η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Ο εργολάβος πάντοτε υπόσχεται με βούληση αυτοδέσμευσης (βλ. ΑΚ 173, 200), άρα πάντοτε αναλαμβάνει υποχρέωση, να εκτελέσει έργο αφενός μεν ορισμένης ταυτότητας και αφετέρου συγκεκριμένων χαρακτηριστικών. Αν αποδειχθεί ότι το έργο δεν έχει τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, η σύμβαση θεωρείται αυτομάτως ότι παραβιάζεται. Και έτσι ο εργολάβος ευθύνεται για παράβαση της σύμβασης, παρά την αντίθετη γνώμη της νομολογίας.
6. Όμως η ευθύνη γι' αυτή την παράβαση ρυθμίζεται αποκλειστικά από τις ΑΚ 688 επ. Οι δε κανόνες του γενικού ενοχικού δεν εφαρμόζονται, ούτε καν συμπληρωματικά, παρά την αντίθετη γνώμη της θεωρίας. Και αυτό, προκειμένου να μη καταστρατηγηθεί το κλειστό σύστημα ευθύνης που καθιερώνουν οι ειδικές διατάξεις της σύμβασης έργου. Συγκεκριμένα οι ΑΚ 688 επ. δίνουν στον εργοδότη, διαζευκτικά, τέσσερα ειδικώς ρυθμισμένα δικαιώματα: α) Αξίωση διόρθωσης του ελαττώματος, εφόσον η διόρθωση δεν απαιτεί δυσανάλογες δαπάνες (ΑΚ 688), β) Δικαίωμα μείωσης της αμοιβής (ΑΚ 688), γ) Δικαίωμα απευθείας υπαναχώρησης, εφόσον το ελάττωμα είναι ουσιώδες (ΑΚ 689) και δ) Αποζημίωση, εκτός αν ο εργολάβος δεν έχει πταίσμα για το ελάττωμα (ΑΚ 690). Περαιτέρω δικαιώματα ο εργοδότης δεν διαθέτει. Αν δηλαδή ο εργολάβος προσφέρει το ελαττωματικό έργο με ελλείψεις και ζητήσει αμοιβή, ο εργοδότης δεν δικαιούται να απαιτήσει -αντί για διόρθωση- εκ νέου εκτέλεση του έργου, παρά την αντίθετη γνώμη που υποστηρίζει υπό όρους η θεωρία. Ο νομοθέτης συνειδητά δεν προέβλεψε αυτό το δικαίωμα υπέρ του εργοδότη. Ούτε όμως ο εργοδότης δικαιούται να αρνηθεί την αμοιβή με την ένσταση της ΑΚ 374, παρά την αντίθετη γνώμη, την οποία παγίως προκρίνει η θεωρία (βλ. παραπ. αρ. 3). Διότι, αν ο εργοδότης μπορούσε να προβάλει την ένσταση της ΑΚ 374, θα έθετε τη σύμβαση σε κατάσταση εκκρεμότητας, ασκώντας πίεση στον εργολάβο είτε να διορθώσει τις ελλείψεις -χωρίς να ενδιαφέρει αν συντρέχουν οι ειδικές προϋποθέσεις της ΑΚ 688 για τη διόρθωση- είτε να εκτελέσει εκ νέου το έργο, καθ' υπέρβαση όμως των δικαιωμάτων που προβλέπουν κατ' αποκλειστικότητα οι ΑΚ 688 επ.
7. Συνεπώς, αν ο εργολάβος παραδώσει για εκπλήρωση ελαττωματικό έργο και ζητήσει αμοιβή, ο εργοδότης δικαιούται να επιλέξει μόνον ένα από τα προαναφερθέντα ειδικά δικαιώματα της σύμβασης έργου. Αν αυτό πράξει, η υποχρέωση για αμοιβή θα εκπέσει εν όλω ή εν μέρει -στις περιπτώσεις μείωσης, υπαναχώρησης ή αποζημίωσης- ή θα πάψει να είναι απαιτητή στην περίπτωση της αξίωσης διόρθωσης, αφού εδώ η αμοιβή του εργολάβου θα εξαρτάται, κατ' ανάλογη εφαρμογή της ΑΚ 374, από την προηγούμενη διόρθωση των ελλείψεων (εξυπακούεται δε ότι ο εργοδότης δεν υποχρεούται, πρώτα, να καταβάλει αμοιβή και, κατόπιν, να επιλέξει ένα από τα ειδικά δικαιώματα των ΑΚ 688 επ.). Αν όμως ο εργοδότης δεν επιλέξει ένα από τα ειδικά αυτά δικαιώματα, τότε θα γίνει υπερήμερος οφειλέτης για την αμοιβή (το δε χρέος για την αμοιβή γίνεται ληξιπρόθεσμο βάσει της ΑΚ 323· η ΑΚ 694 επιτάσσει την καταβολή αμοιβής κατά την παράδοση του έργου, όχι για να ρυθμίσει το ληξιπρόθεσμο, αλλά για να διασφαλίσει την αλληλεξάρτηση των παροχών, όμοια με την ΑΚ 374). Το ιδιάζον σε σχέση με το γενικό ενοχικό, υπό την εδώ προτεινόμενη γνώμη, είναι ότι ο εργοδότης γίνεται υπερήμερος οφειλέτης για την παροχή, την αμοιβή, μολονότι του προσφέρεται μη προσήκουσα αντιπαροχή, το ελαττωματικό έργο. Επέρχεται έτσι μια άμβλυνση στη λειτουργική αλληλεξάρτηση των παροχών. Αυτή όμως την άμβλυνση επιτάσσει το κλειστό σύστημα ευθύνης και το συνακόλουθο προβάδισμα εφαρμογής των ΑΚ 688 επ.
8. Οι ΑΚ 688 επ. όμως εφαρμόζονται όχι μόνον από την παράδοση αλλά -όπως υποστηρίζει και η νομολογία μας, αν και αναιτιολόγητα- ακόμη και από την προσφορά για παράδοση του ελαττωματικού έργου. Ο λόγος γι' αυτό είναι ότι από την πράξη, κιόλας, της προσφοράς για παράδοση του ελαττωματικού έργου είναι βέβαιο ότι ο εργολάβος θα παραβιάσει τη σύμβαση κατά τον κρίσιμο χρόνο, αυτόν της παράδοσης. Αν συνεπώς ο εργοδότης πληροφορηθεί την ύπαρξη ελλείψεων, δεν χρειάζεται να λάβει το έργο, προκειμένου, αμέσως μετά, να ζητήσει διόρθωση ελλείψεων ή μείωση της αμοιβής. Αυτό θα ήταν ανώφελο και τυπολατρικό. Θα επικαλεστεί τις ΑΚ 688 επ., οι οποίες εδώ εφαρμόζονται αναλογικά. Η αναλογική εφαρμογή τους στηρίζεται στην εκ των προτέρων μη εκπλήρωση της σύμβασης από τον εργολάβο. Έτσι ονομάζεται η με βεβαιότητα επικείμενη μη εκπλήρωση της σύμβασης (βλ. συναφώς και ΑΚ 686 εδ. α΄, 687). Αυτού του είδους η μη εκπλήρωση γεννά εκ των προτέρων, δηλαδή πριν από τον κρίσιμο χρόνο -εδώ τον χρόνο παράδοσης του έργου- τα δικαιώματα που θα είχε ο δανειστής μετά την παράδοση, δηλαδή γεννά υπέρ του εργοδότη τα δικαιώματα των ΑΚ 688 επ., οι οποίες εφαρμόζονται, αποκλείοντας έτσι, και σε αυτή την περίπτωση, τις διατάξεις του γενικού ενοχικού.
