Αποζημίωση του αγοραστή για πραγματικά ελαττώματα. Σώρευση υπαναχώρησης και αποζημίωσης
Αναστάσιος Βαλτούδης
Επίκ. Καθηγητή Νομικής Α.Π.Θ., Δικηγόρος
1. Ο αγοραστής, αν λάβει από τον πωλητή πράγμα με πραγματικό ελάττωμα, δικαιούται αποζημίωση κατά την ΑΚ 543, υπό τη βασική προϋπόθεση ότι ο πωλητής έχει πταίσμα για το ελάττωμα (βλ. ΑΚ 543 εδ. β΄). Πταίσμα για το ελάττωμα υπάρχει, όταν ο πωλητής προκαλέσει υπαιτίως το πραγματικό ελάττωμα (συνήθως μετά τη σύναψη της σύμβασης) ή γνωρίζει ή αγνοεί υπαιτίως το ελάττωμα (συνήθως κατά τη σύναψη της σύμβασης).
2. Όταν πάντως το πταίσμα του πωλητή για το ελάττωμα δεν υπάρχει ή δεν μπορεί να αποδειχθεί, ο αγοραστής, και πάλι, μπορεί να επιτύχει αποζημίωση για το ελάττωμα. Και αυτό ως εξής: Θα ζητήσει διόρθωση ή αντικατάσταση του ελαττωματικού πράγματος και εφόσον, μέσα σε εύλογη προθεσμία, δεν εισακουσθεί -που είναι και το πιθανότερο- θα ζητήσει αποζημίωση για το ελάττωμα κατά τις διατάξεις για την υπερημερία οφειλέτη (ΑΚ 340 επ., 383). Ο πωλητής εδώ, αν δεν συμμορφωθεί, θα γίνει υπερήμερος, επειδή 1ον υπέχει υποχρέωση σε διόρθωση ή αντικατάσταση (ΑΚ 540 § 1 αρ. 1), 2ον έχει οχληθεί για να εκπληρώσει την υποχρέωση (η όχληση ενυπάρχει στο αίτημα για διόρθωση ή αντικατάσταση), και 3ον δεν συμμορφώνεται από λόγους για τους οποίους -εδώ σχεδόν πάντοτε- έχει ευθύνη. Ο πωλητής πάντως θα γίνει υπερήμερος, όχι από την όχληση, όπως στο γενικό ενοχικό (βλ. ΑΚ 340), αλλά από την άπρακτη παρέλευση της εύλογης προθεσμίας, που απαιτείται για τη διόρθωση ή αντικατάσταση. Αυτό στο αστικό δίκαιο συμβαίνει, όταν ο οφειλέτης πληροφορείται για πρώτη φορά με την όχληση ότι υπέχει μια υποχρέωση (βλ. και ΑΚ 827, 578 § 1 εδ. α΄, 688), εδώ όταν ο ανυπαίτιος πωλητής πληροφορείται την υποχρέωση να διορθώσει ή να αντικαταστήσει το πράγμα.
3. Η έκταση τώρα της αποζημίωσης, που δικαιούται βάσει της ΑΚ 543 ο αγοραστής, ποικίλλει. Πρόκειται ασφαλώς για θετικό διαφέρον. Σκεφτόμαστε δηλαδή τι θα είχε ο αγοραστής, αν είχε λάβει πράγμα χωρίς πραγματικό ελάττωμα. Ο αγοραστής μπορεί να επιλέξει: 1ον Θα ζητήσει μόνο αποζημίωση ή θα ασκήσει σωρευτικά και κάποιο από τα άλλα δικαιώματά του, π.χ. της διόρθωσης του ελαττώματος ή της μείωσης του τιμήματος; Και 2ον αν ζητήσει μόνο αποζημίωση, θα επιλέξει να κρατήσει το πράγμα, οπότε θα δικαιούται τη λεγόμενη «μικρή» αποζημίωση, ή θα επιλέξει να αποδώσει το πράγμα, οπότε θα δικαιούται τη λεγόμενη «μεγάλη» αποζημίωση;
4. Π.χ. ο Α αγοράζει ένα μεταχειρισμένο αυτοκίνητο. Λίγο καιρό αργότερα διαπιστώνει, ότι το αυτοκίνητο έχει ελάττωμα στο σασί. Αν ζητήσει μόνο αποζημίωση και επιθυμεί να κρατήσει το αυτοκίνητο δικαιούται τη «μικρή» αποζημίωση, δηλαδή δικαιούται: 1ον) Τη μείωση της αξίας, που επιφέρει το ελάττωμα στο πράγμα (χωρίς το ελάττωμα το αυτοκίνητο θα είχε αξία 30.000 €, με το ελάττωμα έχει αξία 26.000 €• η μείωση της αξίας, δηλαδή οι 4.000 € είναι η ζημία του αγοραστή). Εδώ δεν ενδιαφέρει το ύψος του τιμήματος του αγοραστή, ούτε αν είχε σκοπό ο αγοραστής να μεταπωλήσει το αυτοκίνητο, ούτε αν πράγματι το μεταπώλησε και μάλιστα χωρίς το ελάττωμα να έχει αντίκτυπο στη μεταπώληση. Έτσι, αν ο Α μεταπωλήσει το αυτοκίνητο αντί π.χ. 32.000 €, και πάλι θα δικαιούται ως αποζημίωση τις 4.000 €. 2ον) Τη δαπάνη διόρθωσης του ελαττώματος. Π.χ. ο Α δαπανεί 5.000 € για να διορθώσει το ελάττωμα στο σασί. Τις δικαιούται ως αποζημίωση (όχι πάντως σωρευτικά με τη μείωση της αξίας, στην έκταση που η τελευταία έχει πλέον εξαλειφθεί), 3ον) Σωρευτικά με ένα από τα παραπάνω κονδύλια, ο Α θα ζητήσει και τις υπόλοιπες έμμεσες ζημίες του. Π.χ. αδυνατεί λόγω του ελαττώματος να μεταπωλήσει το αυτοκίνητο• θα δικαιούται το διαφυγόν κέρδος. Ή μεταπουλά το αυτοκίνητο, αλλά υποχρεούται λόγω του ελαττώματος να αποζημιώσει τον δικό του αγοραστή• και αυτή τη ζημία οφείλει να αποκαταστήσει ο 1ος πωλητής. Εδώ μάλιστα ο 1ος πωλητής είναι και δικονομικός εγγυητής του 2ου πωλητή. Και, τέλος, εξαιτίας του ελαττώματος στο σασί ο Α χάνει τον έλεγχο του αυτοκινήτου, προσκρούει σε προστατευτική μπάρα και υφίσταται σωματικές βλάβες. Για τις ζημίες από τις σωματικές βλάβες ο Α δικαιούται (βλ. ΑΚ 543 εδ. β΄, 914) αποζημίωση.
5. Αν τώρα ο Α απαιτήσει μόνο αποζημίωση, αλλά δεν επιθυμεί να κρατήσει το αυτοκίνητο, δικαιούται τη λεγόμενη «μεγάλη» αποζημίωση. Εδώ θα προσφέρει στον πωλητή το αυτοκίνητο και, ταυτόχρονα, θα ζητήσει τόσο το καταβληθέν τίμημα όσο και κάθε άλλη ζημία που υπέστη. Σωρευτικά με το καταβληθέν τίμημα, ο αγοραστής θα ζητήσει και κάθε άλλη ζημία του, όπως τη θετική ζημία (π.χ. επειδή προμηθεύτηκε παρόμοιο αυτοκίνητο με υψηλότερο τίμημα), την αποθετική ζημία (π.χ. επειδή δεν κατάφερε να μεταπουλήσει το αυτοκίνητο σε συγκεκριμένο υποψήφιο αγοραστή) και τέλος περαιτέρω ζημίες, όπως αυτές περιγράφηκαν παραπάνω, λ.χ. από τις σωματικές βλάβες που υπέστη ο αγοραστής εξαιτίας του ελαττώματος.
4. Την έκταση της «μικρής» και της «μεγάλης» αποζημίωσης δεν χρειάζεται να έχει προβλέψει ο πωλητής. Αν π.χ. ο αγοραστής εκχωρήσει την απαίτηση για το πωληθέν σε έναν τρίτο λόγω σύμβασης leasing, ο τρίτος-μισθωτής στη σύμβαση leasing δικαιούται αποζημίωση για το πραγματικό ελάττωμα στο πράγμα, ακόμη και για τις ζημίες που υπέστη, προτού αναγγελθεί η εκχώρηση στον πωλητή.
5. Ο αγοραστής πάντως, αν το επιθυμεί, μπορεί να σωρεύσει την αποζημίωση με κάποιο από τα άλλα ειδικά δικαιώματα. Π.χ. να ζητήσει τη διόρθωση του ελαττωματικού αυτοκινήτου και, ταυτόχρονα, το διαφυγόν κέρδος του, επειδή δεν μπόρεσε, εξαιτίας του ελαττώματος, να μεταπωλήσει το αυτοκίνητο σε τρίτο. Η σώρευση αυτή, της αποζημίωσης με τα άλλα δικαιώματα του αγοραστή, αποτελεί ιδιάζον γνώρισμα του δικαίου της πώλησης, όπως ισχύει μετά τον ν. 3043/2002. Δεν συναντάται σε άλλες συμβάσεις• τουλάχιστον όχι σε αυτή την έκταση (βλ. π.χ. για τη σύμβαση έργου ΑΚ 688-689: «είτε», «είτε», «αντί»).
6. Στην πώληση ξεχωρίζει ιδίως η σώρευση της αποζημίωσης με την υπαναχώρηση λόγω πραγματικού ελαττώματος. Η σώρευση πάντως αυτή οδηγεί σε συστηματικές αντιφάσεις μεταξύ των ειδικών διατάξεων της πώλησης και του γενικού ενοχικού, όπως και μεταξύ της πώλησης και άλλων συμβάσεων. Οι αντιφάσεις αυτές θα φανούν καλύτερα με το εξής παράδειγμα: Αν αγοράσω διαμέρισμα και έχει πραγματικό ελάττωμα, δικαιούμαι υπαναχώρηση (ΑΚ 540 § 1 αρ. 3) και σωρευτικά όλο το θετικό διαφέρον που μου απομένει (ΑΚ 543 εδ. β΄). Αν όμως το διαμέρισμα έχει νομικό ελάττωμα, δικαιούμαι υπαναχώρηση (ανάλ.εφ. ΑΚ 383) και σωρευτικά μόνο την εύλογη αποζημίωση της ΑΚ 387. Αν πάλι το διαμέρισμα που αγοράζω είναι ημιτελές και πρόκειται να αποπερατωθεί από τον πωλητή (επειδή η αγορά ημιτελούς διαμερίσματος είναι μικτή, πώλησης και σύμβασης έργου) για τα μεν πραγματικά ελαττώματα που υπάρχουν ήδη κατά τη σύναψη της σύμβασης θα εφαρμοστεί το δίκαιο της πώλησης, οπότε δικαιούμαι υπαναχώρηση και πλήρες θετικό διαφέρον (ΑΚ 540 § 1 αρ. 3, 543 εδ. β΄), για τα πραγματικά ελαττώματα όμως, που θα προκληθούν μετά τη σύναψη της σύμβασης θα εφαρμοστεί το δίκαιο της σύμβασης έργου. Αν γι’ αυτά τα ελαττώματα υπαναχωρήσω, δεν δικαιούμαι σωρευτικά καμιά αποζημίωση, ούτε καν την εύλογη της ΑΚ 387 (βλ. ΑΚ 689 § 1: «αντί»). Έτσι όμως η αποζημίωση, που θα σωρεύσω με την υπαναχώρηση, εξαρτάται από ένα εντελώς τυχαίο περιστατικό: Από το αν το ελάττωμα του διαμερίσματος υπήρχε ήδη κατά τη σύναψη της σύμβασης ή προκλήθηκε εκ των υστέρων. Οι παραπάνω αντιφάσεις παραμερίζονται μόνο από τη διαφορετική συμφωνία των μερών.
7. Ιστορικά οι αντιφάσεις αυτές ανάγονται στη μεταβολή της αντίληψης του νομοθέτη για την ενέργεια της υπαναχώρησης. Ενώ δηλαδή το έτος 1940 ο νομοθέτης πίστευε ότι μετά την υπαναχώρηση δεν υπάρχει πλέον σύμβαση και έτσι αποκλείεται η σώρευση υπαναχώρησης και θετικού διαφέροντος (έτσι και σήμερα η νομολογία των δικαστηρίων μας), το έτος 2002 (βλ. ν. 3043) ο νομοθέτης πίστευε ότι η σύμβαση, ακόμη και μετά την υπαναχώρηση, παραμένει σε ισχύ και απλώς δεν εκπληρώνεται ή, αν έχει εκπληρωθεί, εκκαθαρίζεται, δηλαδή οι παροχές της επιστρέφουν στα μέρη. Αφού όμως μετά την υπαναχώρηση υπάρχει ακόμη -κατά τον νομοθέτη- σύμβαση, τίποτε δεν εμποδίζει να σωρευθεί η υπαναχώρηση με το εναπομείναν θετικό διαφέρον του αγοραστή. Έτσι εξηγείται η νέα ΑΚ 543 (βλ. και άρθρ. 45 § 2, 61 § 2 ΣυμβΒιέννης για τις διεθνείς πωλήσεις κινητών• άρθρ. 29 § 2 εδ. β΄ ΠτωχΚωδ).
